Loneitu Hriat Tur Puanchhuahna
I. FU TICHHE TUTE
A. India ram pum huapa fu eichhetu rannung, natna, hnim, sazu leh thlai rulhut pawimawh zual te.
1. Rannung:
Chi thumah a then theih a, fu nget pangang, fu tui dawttu rannung leh tlumpi te hi a ni.
a) Fu khertu/tingetu pangang (Borers)
1) A zik khertu pangang (Shoot borer, Chilo infuscatellus)
2) Fu khertu pangang senno (Pink borer,Sesamia inferens)
3) A zikno khertu pangang (Top shoot borer, Scirpophaga excerptalis)
4) A zung khertu pangang (Root borer, Emmalocera depressella)
5) Fu chang khertu pangang (Internode borer, Chilo sacchariphagus indicus)
6) Fu kung khertu pangang ( Stalk borer, Chilo auricillius)
b) Fu tui dawttu rannung (Sucking pests)
1) Ram kelchal (White wooly aphid, Ceratovacuna lanigera)
2) Thlangdar dum (Black bug, Cavelerius sweeti)
3) Thlawk sep sep var (Whitefly, Aleurobobus barodensis)
4) Thlangdar luzum (Pyrilla, Pyrilla perpusilla)
5) Keh pep var (Mealy bugs, Saccharicoccus sacchari, Kiritschenkella sacchari)
6) A zik ei rangtu hrik te (Thrips, Fulmekiola saccharicila)
7) Khau (Grasshopper,Hieroglyphus sp, Acrotylus sp, Sherigonotus sp)
c) Tlumpi (Odontotermes spp)
Source
Ziaktu : C. Lalnithanga, APPO
Bu hming : Loneitu Thian (IPM)
Department of Agriculture (Crop Husbandry)
Page 130-145
2. Natna
1) Fu lairil sen (Red rot, Colletotrichumfalcatum)
2) Fu vuai/thi (Wilt, Acremonium implicatum, Cephalosporiutn sacchai, Fusarium moniliforme var subglotinans)
3) Fu zik bawrchhawr (Grassy shoot, MLO)
4) Fu zik/par dum vek (Smut, Ustilago scitaminea)
5) Fu hnah sen thup (Red striped,Pseudomonas rubrilineans)
6) Fu zik tawih (Top rot,Fusarium monoliforme)
7) Fu hnan eng (Leaf scald,Xanthomonas albilineans)
3. Hnim:
Chi hrang hrang a awm, hlawm lian tak pahnihah then a ni:- hnahsin, thang lam chi, di, phungladin, leh hnahbial, a zamchi leh zam lo chi.
4. Sazu:
Sazu chi hrang hrang
5. Thlai rulhut
1) Pratylenchus spp
2) Hoplaimus spp
3) Tylenchorhychus spp
6. Rannung nilo, fu eichhetu dang
1) Maimawm te, fu tui dawttu (Mites, Oligonychus indicus, O.Sacchari)
2) Sihal chi khat (Jackal)
B. Mizoram tana fu eichhetu rannung, natna, hnim, sazu etc.
1. Rannung
1) Ram kelchal (Wooly aphids, Ceratovacuna lanigera)
2) Fu tui dawttu, khuavang ang (Scale insect, Melanospis glomerata)
3) Vual (White grub, Holotrichia Consanguinea, Holotrichia serrata)
4) A zik khertu pangang (Shoot borer, Chilo infuscatellus)
5) Fu chang khertu pangang (Internode borer, Chilo Sacchariphapus indicus)
6) Fu zung khertu pangang(Root borer, Emmalocera depressella)
7) Tlumpi ( Termites, Odontotermes spp)
2. Natna
1) Fu lairil sen (Red rot, Coletotrichumfalcatum)
2) Fu vuai/thi (Wilt, Fusaruim sp)
3) Fu par dum vek (Smut)
4) Fu hnah sen thup (Red stripe)
3. Hnim:
Fu hmunah hnim chi hrang hrang a awm a, di leh thang te, phungladin, hnahbial hlo, a zam chi te a ni.
4. Sazu:
Sazu chi hrang hrang leh buiin fu an ei.
II. FU EICHHETU RANNUNG NATNA LEH SAZU THLI THLAI :
A tum ber chu fu eichhetu rannung inthlahpun hmaa an awm dan hriat te, natna a nasat hmaa hriat te leh fu hmunah chuan eng ang sazu leh rannung tha nge awm tih leh an tam lam hriat te hi a ni.
1. Fu hmun fan thuak thuak:
Fu hmuna fu eichhetu rannung awm te, natna leh rannungtha awm te hrechiang turin ni 10 danah fu hmun fan thuak thuak tur a ni. Zau khata awm a nih chuan a chuklakin fu hmun 5 thlang la, fu hmun tinah chuan a chuklak bawkin fu hung 5 theuh a kil leh kil tin zawna kal chungin thlang la. Tichuan chung fu hung a i thil hmuh te chu ziakin chhinchhiah zel ang che. Fu chi phum atangin tan nghal ang che. Hetiang hian chhinchhiah la:
a) Ram kelchal note (nymphs) leh a puitling (adult) te fu hnaha awm zat chhiar ang che.
b) Fu zik khertu pangang kher vanga fu zik vuai leh thi chhiar la, za zelah engzat nge thi tih chhut chhuak ang che.
c) Fu chang khertu pangang kher, fu chang awmzat chhiar la, za zelah engzat nge chhia tih chhutchhuak ang che.
d) Sazu leh bui kua, a luahlai ngei chhiar la, a kua chu hectare khata 25 a tlin chuan sazu chu a tam tihna a ni.
2. Fuhmun tlawh:
A hmaa fu hmun fan thuak thuak tuma i thil hmuh dan azirin fu chingtu loneitute chu an fu hmun theuh tlawh turin chawkphur ang che. Ni 7-10 danah vawi khat tal loneitute chuan an fu hmun tlawh se, fu eichhetu rannung, natna leh rannungtha an hmuh te chu ziakin chhinchhiah vek zel se. Rannung leh natna puang thei mai a awm a nih chuan loneitute chu an fu hmun tlawh a tul zia hriattirna chu DDK, Radio, Local Cable TV, leh chanchinbu-ah te Agriculture department in puang zar se.
3. Agro Eco System Analysis (AESA):
AESA chu chipchiar takin hmundanga AESA a tih tur te chu:-
1)k Fu a chawr atanga her a hun thlenga a hrisel dan
2) Rannungin an eichhiat leh natna in a tlakbuak vang a fu in siamthat leh theih dan
3) Fu eichhetu rannung leh rannungtha intamhleih dan
4) Lei chu aro nge a hnawng, a thur nge a al, balu lei nge leichangtual.
5) Sik leh sa boruak awm dan, khaw lum leh vawh dan, ruahtui tlak dan leh a ro dan.
6) Tunhma lama loneitu tawnhriat.
4. Fu eichhetu rannung leh sazu hlauhawm chin hriatna ETL
Sl.No | Rannung/sazu | ETL |
---|---|---|
1 | Thlangdar luzum (Pyrilla), fu tui dawttu | Fu hnah pakhata thlangdar luzum 3-5 a awmin (a tui, a note, a pui pawh ni se) |
2 | Fu zik lam chang khertu pangang (Early shoot borer) | Fu zik lam ami a chang chhia 15-22% a tiin in |
3 | Fu zik sehchhumtu pangang (Top shoot borer) | Fu zik thi 5% a awmin |
4 | Fu chang kheltu pangang (Internode borer) | Fu kung tlar 6 metre a seiah pangang 6-28 a awmin |
5 | Sazu | Sazuin a luahlai ngei, a kua , hectare khatah 25 a awmin |
III. IPM HMAN TURTE
A. Loneitu thiamsa
1) Nipui laia thuk deuh hleka lei lehphut hian leia awm rannung te, natna hrik te, thlai rulhut leh hnim kumhlun chi zung leh bulbal a pho chhuaka, nisain a emhlum thin a ni.
2) Fu chi tha, thar hlawk, rannung leh natna do thei (Chhiatpui nasalo) chauh ling/phun tur, hengte hi a ni.
a) A lairil sen natna laka him - CO-86032, CO-7705, CO-sO 13, CO- 6249, CO-8436, CO-8021.
b) Fu vuai/thi laka him = C07219
b) Fu vuai/thi laka him = C07219
c) A par dum vek natna laka him - CO-7706, CO-7005, CO-527.
d) Fu zik bawrchhawr natna laka him CO-6907
3) Fu chi atan a hrisel tha chauh hmang ang che
4) Fu zik khertu pangang laka a him nan a hun takah fu phun/ling ang che, Phun tlai suh.
5) Tlumpi laka a him nan fu chi chu Chlorpyriphos @4ml leh tui 1 litre chawhpawlh ah darkar chanve chiah la, ran ek engpawh a tawih tha tawh chauh hmang ang che.
6) Fu tui dawt thin rannung laka fu a him theih nan a hun loah urea pe vak vak suh.
7) A zik lam fu chang khertu laka fu a him nan a hun tak-ah tui pe ang che
8) Natna-in a tlakbuak fu kung chu i hmuh veleh satchhum la, vauah paih ang che.
9) Fu chang leh a hnaha bet thup thin, khuavang chhinchhiah ang tak te, rannung keh hma tak, var liliai te, ram kelchal te leh fu chang khertu pangang tam naah chuan fu hnah hnuai lam, ro tawh chu phih thla zel ang che.
10) Fu tui dawttu rannung leh pangang a tlem theih nan lei hnaih deuha fu chang chawr chu tuai bal la, paih zel ang che.
11) Her tura fu i sah reng rengin a bul (lei hnaih) thei ang berah satchhum ang che.
12) Fu hnah ro hi (thlangdar dum a tam loh chuan) fu bul velah chheh a tha a, lei a vawng hnawng a, rannung tha tam tak humhalh nan a tangkai bawk a ni.
B. Hmanraw dang hman
1) Fu hnah, rannung tui awmna reng reng chu tanchhum a, rah hrual hrep tur.
2) Fu zik thi zawng zawng tanchhuma paih vek tur (Pangang pawh a paih tel theih)
3) Pangangin a kher nasat fu chu sahchhum a, zai phel a, pangang la awm apiang chu tihhlum tur.
4) A lairil sen natna, fu ngui leh thang thei lo, fu zik bawrchhawr, a hnah hrisello chu sahchhuma, halral tur a ni.
5) Fu hnah lai tak (midrib) hi a dung zawnga a sena, a kuak thliah chuan chutiang fu hnah chu tan chhuma, halral tur.
6) Fu hmunah a theih anga tam sazu thang kam tur.
7) Bui a tam chuan Celphos ( Aluminium phosphide) a hrai tur. Bui kua hai a, a theih anga thukah Celphos chu sarang tuamna zaihawna va dah tur, rang takin a kua chu leia chhilh leh tur a ni.
8) Sazu a tam chuan Zinc Phosphide leh buhfai 500gm, tela nuaimawm chawhpawlh chu antui hawp fian khat zel, lehkhain or sarangin fun ila, sazu kuaah vawm luh tur. A hnuah sazu thi bang hrai nan Bromadiolone 0.005% cake hman leh tur. A tlang lian kha tlang te 6 ah phel tur a ni a, chutiang tlang te pakhat chu sazu kua pakhatah vawm luh tur. Sazu tur hi changel kawr leh raw chang, kaw tlang chhungah pawh a chah theih.
9) Pangang a tlem theih nan fu hmun hual velin Behliang chin a tha.
10) Vual thlahtu sephung buang chu a tam thei ang man a, rahhlum tur. Sephung buang hi fu hmun hnaih thingah a awm duh hle.
11) Fu hmun hual vela thing leh phairuang a tam chuan ramkelchal hi a tam duh. Chuvangin fu hmun sir, vau chu samfai a tha a, a bik takin phairuang/pumphir a awm tur a ni lo.
12) A theih anga faia fu hmun thlawh hi a tha.
C. Rannungtha leh hrik tangkai hman
1. Humhalh
1) Heng rannungtha te hi kan humhalh tur a ni. Khuavanglamdar, Maimawm, Syrphids, Micromus, Rhaconotus, Telenomus, Trichogramma, Tetrasticus, Apanteles, Bracon, Adelenchyrtus, Brumus. Heng rannunga natna thlena tihlum thei natna hrik te hi humhalh bawk tur a ni. Beauveria, Metarhizium, Bacillus.
2) Rannungtha an pun theih nan March-ah fu chi phum tur a ni, tlema a inkar hlat deuh a fu Phun chuan a karah antam, chana, etc te a chin theiho
3) Rannungtha humhalh nan a tul tawpkhawkah lo chuan rannung thahna hlo kah mai mai loh tur a ni.
4) Rannungtha an rem loh nan fu hnahro hal mai mai loh tur a ni.
5) Natna laka a him theih nan fu chi chu phum hma in Trichoderma viride or T. harzianum in bual tur a ni.
2. Rannungtha leh hrik tha inthlahpun tira fu hmuna chhuah
1) July-October chhungin ni 10 danah, tum 10 lungphurh thlahtu tui tichhe turin Trichogrammajaponicum chu hectare khatah 50,000 - 60,000 (Trichocards 3) chhuah tur a ni. (Hei hi tum khat atan a tawk a ni) lungphurh thlahtu tui a chhiat tawh ber chuan fu khertu pangang a keu thei dawn lo a ni.
2) Thlangdar lu zum (Pyrilla) suat nan hectare khatah Epiricana tui nuai 8-10 fu hmunah chhuah tur a ni a, thlangdar lu zum hi fu hnah pakhata 3-5 hmuh a nih chuan Epiricana tui hi chhuah tan nghal tur a ni.
3) Ramkelchal suat nan hectare khatah Dipha note (larvae) 2000 chhuah tur a ni. Micromus note (larvae) 2000 pawh a chhuah theih bawk.
D. Rannung thahna hlo leh natna damdawi hman
IPM-ah chuan rannung thahna hlo leh thlai natna damdawi hi a tul tak tak hunah chauh, mamawh tawk chiah fimkhur taka kah tur a ni.
i) Fu zik khertu pangang, tlumpi leh vual suat nan fu chi phum atanga ni 35-40 ah Chlorpyriphos 20EC @ 4 ml leh tui 1 litre chawhpawlh kah tur a ni.
ii) June thla tawp lamah fu khertu pangang suat nan fu zung hnaihah Carbofuran 3G chu hectare khatah 33 kg theh a, rihvur tur a ni. Hei hi a remchanglo a nih chuan Phorate 10G chu hectare khatah 20 kg theh tur a ni. (Carbofuran 3G leh phorate 10G hi antam chi angaum a ni a, tui nen chawhpawlh loh tur a ni, saranga kut tuam chunga leia theh tur a ni)
iii) Fu tui dawttu thlangdar dum suat nan Dimecron 40EC @ 2 ml leh tui 1 litre chawhpawlh kah tur a ni.
iv) Vual suat nan Carbofuran 3G chu hectare khatah 33 kg theh tur a ni, a awm loh chuan Phorate 10G chu 20 kg hectare khatah theh tur a ni.
v) Fu hnah leh a changa khuavang chhinchhiah ang tak, bet thup thin hi fu tui dawttu(Scale insects) a ni a, a suat nan Malathion @ 2ml leh tui 1 litre chawhpawlh kah tur a ni.
vi) Ramkelchal suat nan a hmaa tarlan tawh angin Carbofuran 3G or Phorate 10G chu fu zung hnaihah phul tur a ni.
E. Hnimsuat: Heng a hnuai a hnim tur zinga engemaw ber chi fu chi phum hmain kah tur a ni.
a) A trazine
b) Simazine
c) Diuron
d) Metribuzine
Hnim tur hian kah atanga chawlhkar 5-6 chhung chu hnim to tur a veng. Hemi hnu hi chuan fu pawh a lo thanglian tawh anga, hnim a dipral thei mai ang.
F. Thlai rulhut suat:
1) Nipui laiin thuk deuh hlekin lei lehphut tur.
2) Hnim thlawhfai tur.
3) Thlai kung leh a hnah hlui te, thlai kung bul te lakkhawma, fu huan sirah halral tur
4) Fu Phun dawnin fu hmunah neem cake vawm darh tur.
G. Sazu suat:
1) Sazu kua, a luahlai ngei hi hectare khatah 50 a awm chuan ni 2 chhung buhfai lawng chah hnuah Zincphosphide leh buhfai 500gm, tela nuaimawm chu chawhpawlh a, chah tur, antuihawp fian khat kha lehkha emaw sarang emawin fun la, sazu kua pakhatah fun khat zel thun/thlak ang che.
2) Ni 10 hnuah sazu thi bang a awm chuan Bromodiolone 0.005% cake kha chah leh tur a ni. A tlang lian pakhat kha a tlang te 6 ah a phel theih a, sazu kua pakhatah a tlang te pakhat zel thlak tur a ni.
IV. FU THAN CHHOH DAN ANGA IPM HMAN TUR
|
|||
---|---|---|---|
1 | Fu chi phum hma | 1 Hnim
2 Vual 3 Natna hrik |
1 Nipui laiin thuk deuh hlek in lei lehphut tur.
2 Lei lehphut zawhah hnim zung/bulbal paih fai tur. 3 Fu leh thlai dang a inchhawkin chin ni se. (Vai ramah chuan kum tin fu an Phun thara, kum tawpah an seng lehnghal thin) 4 A hmun ngaiah fu ngawr ngawr rei tak chin loh tur. 5 Fu hmun hectare khata zauah Neem cake 10 quintals theh darh tur |
2 | Fu chi phum/lin laiin | 1 Leia natna hrik awm
2 Fu-chi-a natna hrik awm 3 Tlumpi 4 Vual 5 Hnim |
1 Natnahrik laka fihlim chauh fu chi atan hman tur a ni.
2 Fu chi tha leh thar hlawk, rannung leh natna do thei chauh a chi atan lak tur. 3 Fu chi chu phum hmain Carbendazim @3ml leh tui 1 litre chawhpawlh ah chiah tur a ni a, chumi zawh chuan Trichoderma veride/ T.harzianum @6gm leh tui 1 litre chawhpawlh a chiah leh tur. 4 Hnim leh rannung a tlem theih nan leh rannung lo lakawitu atan fu karah heng thlai hi chin nise: - Alu, antam, thlai hnephnawl, bawrhsaiabe, bekang, Motor chana, badam etc. 5 Thlai kung hlui leh a bul hlui paihfai tur 6 Sawntlung laihchhiat a, tlumpi lalnu (queen) tihhlum tur. 7 Fu chin/lin dawnin fu chi kha Chlorpyriphos 20EC @4ml leh tui 1 litre chawhpawlh a kah /chiah tur a ni a, fu chi khur pawh kah tel tur. 8 Hnim suat nan fu chi phum hmain Atrazin @ 3mls leh tui 1 litre chawhpawlha kah tur. |
3 | Fu a chawr a, a peng a tam hun | 1 Hnim
2 Fu khertu pangang 3 Vual 4 Fu zik khertu pangang 5 Thlangdar dum 6 Fu tui dawttu khuavangchhinchhiah ang rannung 7 Ramkelchal (Wooly aphids) |
1 Hnim thlawhfai tur
2 Fu zik thi lawra, vaua paih tur 3 Pangang awm tam hmaa fu a than Chak theih nan April-June chhungin a hun takah tui pek tur 4 Fu hnahro phih thlaka, sahsawma, fu tona bul leiah dah tur, hei hian fu khertu 5 Hectare khatah rannung man nan Pheromone thang 5 kam tur. 6 Pangang suat nan NPV/GV @250LE chu hectare khatah kah tur 7 May-June ah ni 10 danah tum 6 tal Trichogramma chilonis fu hmunah chhuah tur, vawi khatah 50 000 (Trichocard 3) chhuah tur. 8 A tul chuan vual leh tlumpi suat nan Chlorpyriphos 20EC @4ml leh tui 1 litre chawhpawlh hisapa kah tur. 9 Fu hmunah ran ek 60-70kg leh Beauveria brongniartii @4kg chawhpawlh tur a ni a, chu chu fu bul leiah phul tur a ni a, phul zawhah tui pek tur a ni. 10 Fu zik thi lawr a, hal ral tur 11 Lungphur thlahtu tui leh rannung dang tui vai/lakkhawma, rah keh tur. 12 Fu hmunah eng ang pangang nge awm tih hriat nan leh lungphur thlahtu man nan Pheromone thang chu hectare khatah 5 kam tur a ni. 13 Lungphur thlahtu tui tichhetu atan Trichogramma japonicum 50,000 (Trichocard 3) chu ni 10 danah tum thum chhuah tur a ni. (50,000 hi tum khata chhuah zat tur a ni) 14 Fu zik khertu pangang suat nan hectare khatah Carbofuran 3G @25kg fu zik leh a kauah thlak tur a ni. Hei hi a remchan loh chuan Phorate 10G @ 9kg a hman theih 15 Fu her tawh hnu, a a awm velah Dimecron 40EC@2ml leh tui 1 litre chawhpawlh kah tur a ni. 16 Fu tui dawttu rannung khuavang chhinchhiah ang tak, fu chang leh a hnah a bet thup thin suat nan Malathion 2ml leh tui 1 litre chawhpawlh kah tur 17 Ramkelchal suat nan Phorate 10G chu hectare khatah 20kg, fu zikah te, a kauah leh a zung hnaihah phul tur. (Phorate 10G hi tui nen pawlh loh tur a ni.) |
4 | Fu len hun, a chang tam hun | 1 Thlangdar lu zum (Pyrilla)
2 Fu khenu pangang chi 3 Fu tui dawttu khuavangchhinchhiah ang tak, fu tui dawttu rannung var, keh sam tak (mealy bug) 4 Fu lairil sen leh fu vuai natna 5 Sazu |
1 Fu len tawh hnuah Urea leh DAP pek loh tur
2 Rannung tui vaia, rah keh tur. 3 Rannungtha, Epiricana melanoleuca note (nymph) hrang hrang leh a pui (adult) humhalh tur 4 Thlangdar lu zum (pyrilla) chu fu hnaha 3-5 a awm chuan Epiricana melanoleuca tui nuai 8-10, hectare khatah chhuah tur 5 A hun takah tui pek tur 6 September-October ah fu hnah ro phih thlak tur 7 Fertilizer hman tur zat dik tak hman tur. 8 Fu bul lama a chawr leh bawrchhawr awm apiang paih tur. 9 Pangang suat nan hectare khatah Granulosis Viruses @250LE chhuah tur. 10 Lungphur thlahtu tui suat nan hectare khatah Trichogramma chilonis 50,000 chin ni 10 danah tum 10, July - October chhungin chhuah tur a ni. 11 Eng ang pangang nge fu hmunah awm tih hriat nan lungphur thlahtu man na pheromone thang chu hectare khatah 5 kam tur. 12 Ni 30 dan zelah fu hnah ro phih thlaka paih tur 13 Rannung eichhiat fu hnah chu tan a, paih tur 14 Rannung suat nan Verticil lium lecanii @ 2gm leh tui Ilitre chawhpawlh kah tur. 15 Neem rah mu tui sawr (NSKE) @5ml leh tui 1 litre chawhpawlh kah tur. A nih loh chuan Neem oil @2ml leh tui 1 litre chawhpawlh kah tur. 16 Mononotophos @2ml leh tui 1 litre chawhpawlh kah tur 17 Natnain a tlak buak-fu lairil sen, fu par dum, fu kung thi etc te paih vek tur a ni. 18 Zinc Phosphide 10 gm leh buhfai 500gm, tel-a nuaimawm chawhpawlh chu sazu kuaah antui hawp fian khat zelin chah tur. A hnuah sazu thi bang hrai nan Bromadiolone 00.5% tlang chu a tlang te 6 a phela, sazu kua pakhatah tlang khat zel |
5 | Fu seng/sah | A bul thei ang ber, lei seh chinah fu her tur chu sah chhum tur a ni. |